85. rocznica Zbrodni Katyńskiej – Koszalin pamięta

W Dniu Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Szczecinie oraz Urząd Miasta w Koszalinie wraz z Bałtyckie Stowarzyszenie Miłośników Historii "Perun" zorganizowali inscenizację, Katyński Marsz Cieni. Inscenizacja miała przypomnieć mieszkańcom Koszalina mord popełniony przez Sowietów w 1940 r. na ponad 4 tys. polskich oficerów, których groby Niemcy odkryli w 1943 r. w lesie niedaleko Smoleńska. Katyń stał się symbolem kaźni prawie 22 tys. obywateli polskich – jeńców wojennych, w większości oficerów i policjantów, więźniów NKWD – nie tylko w Katyniu, ale w Kalininie (dzisiejszym Twerze), Chersoniu, Charkowie, Kijowie i Mińsku. Cześć Ich Pamięci.

13 kwietnia 1943 r. o zbrodni dokonanej przez Sowietów usłyszał cały świat. Tego dnia Niemcy ogłosili informację o odkryciu w lesie pod Katyniem grobów polskich oficerów. Trzy lata wcześniej, wiosną 1940 r., na mocy decyzji najwyższych władz Związku Sowieckiego zamordowano blisko 22 tys. jeńców wojennych zatrzymanych po wkroczeniu Armii Czerwonej do Polski we wrześniu 1939 r. Byli wśród nich żołnierze Wojska Polskiego, profesorowie, lekarze, prawnicy, inżynierowie. W 2007 r. Sejm RP ustanowił 13 kwietnia Dniem Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej. Zbrodnia Katyńska Wiosną 1940 r. NKWD zamordowało z motywów politycznych blisko 22 tys. polskich  obywateli wziętych do niewoli po agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 r. Byli wśród nich oficerowie Wojska Polskiego, policjanci, urzędnicy, uczeni, profesorowie wyższych uczelni, artyści, lekarze, nauczyciele, prawnicy. Stanowili elitę narodu, jego potencjał obronny, intelektualny i twórczy. Jeńcy ginęli od strzału w tył głowy. Ofiary zostały pogrzebane w zbiorowych, bezimiennych mogiłach w Katyniu, Charkowie oraz Miednoje. Egzekucje trwały od kwietnia do maja 1940 r. Około 15 tys. ofiar stanowili więźniowie przetrzymywani wcześniej w obozach specjalnych NKWD w Starobielsku, Ostaszkowie i Kozielsku. Byli to głównie oficerowie wojska i policjanci. Pozostałe 7 tysięcy, w większości cywilów, osadzono w więzieniach zachodnich obwodów republik Ukraińskiej i Białoruskiej, czyli terenach Wschodniej Polski, włączonych w 1939 r. do Związku Radzieckiego. Dotychczas nie znamy miejsc ich pochówku. Odkrycie masowych grobów w Katyniu Informację o odkryciu masowych grobów w Katyniu pierwsi podali Niemcy 13 kwietnia 1943 r. Dwa dni później moskiewskie radio zakomunikowało, że zbrodnię popełnili Niemcy w 1941 r. podczas zajmowania okolic Smoleńska. Próby wyjaśnienia sprawy przez polski rząd z pomocą Międzynarodowego Czerwonego Krzyża doprowadziły do zerwania przez Kreml 25 kwietnia 1943 r. stosunków z Polską. Wersję o eksterminacji jeńców przez hitlerowskie Niemcy upowszechniała propaganda ZSRR, a wraz z nią władze PRL. Władze USA i Wielkiej Brytanii już w 1943 r. miały informację o tym, że zbrodni na polskich jeńcach dokonali Sowieci. Jednak z obawy, że Stalin wycofa się z koalicji antyhitlerowskiej, wolały w tej spawie milczeć. Dopiero po wojnie, w 1951 r., Amerykanie zdecydowali się powołać Specjalną Komisję Śledczą Kongresu Stanów Zjednoczonych do Zbadania Zbrodni Katyńskiej, którą kierował Ray Madden. Wnioski amerykańskiej komisji były jednoznaczne: odpowiedzialnych za Zbrodnię Katyńską, nazwaną ludobójstwem, trzeba postawić przed międzynarodowym sądem. Zbrodnia ukrywana ponad pół wieku Prawda o Zbrodni Katyńskiej była ukrywana przez ponad pół wieku. Dopiero 13 kwietnia 1990 r. władze ZSRR przyznały, że zbrodnię popełniło NKWD. Jako winni zostali wówczas wskazani komisarz NKWD Ławrientij Beria i jego zastępca Wsiewołod Mierkułow. Tego samego dnia prezydent ZSRR Michaił Gorbaczow przekazał prezydentowi Polski Wojciechowi Jaruzelskiemu pierwsze dokumenty archiwalne dotyczące mordu na Polakach.

Ministerstwo Spraw Zagranicznych udostępnia przechowywane w brytyjskich Archiwum Narodowym dokumenty z lat 1942–1980, które ilustrują politykę Wielkiej Brytanii w sprawie zbrodni katyńskiej. Zdecydowana większość materiałów to archiwalia ukazujące działania brytyjskich urzędów: War Office, Foreign (a następnie Foregin and Commonwelth) Office, Cabinet Office, Government Communications Headquarters, Special Operations Executive, Prime Minister's Office oraz Lord Chancellor's Office. Poza dokumentami brytyjskimi w upublicznianym zbiorze znajdują się również polskie i amerykańskie noty, pisma czy memoranda, które były kierowane do władz brytyjskich. Dodatkowo udostępnione zostały materiały niemieckie z okresu II wojny światowej (przechwycone przez wywiad brytyjski lub przejęte przez Brytyjczyków po zakończeniu działań zbrojnych w 1945 r.).   Prezentowane dokumenty były w minionych latach stopniowo odtajniane i udostępniane badaczom i historykom. Materiały wytworzone w czasie wojny zostały odtajnione już w latach 70. i od tego momentu brytyjskie Archiwum Narodowe stale upublicznia kolejne kolekcje dokumentów „katyńskich”, a ostanie odtajnienie miało miejsce 31 grudnia 2014 roku, kiedy to udostępniono materiały z 1980 i 1981 roku.   Upubliczniane dokumenty podzielić można na trzy chronologiczne grupy. Pierwsza z nich ukazuje działania brytyjskie w czasie wojny i w okresie tuż po jej zakończeniu. Druga część to materiały z lat 50., które ilustrują stanowisko Wielkiej Brytanii wobec tzw. komitetu Maddena, który został powołany przez Kongres USA w celu wyjaśnienia zbrodni katyńskiej. Z kolei trzecią grupę stanowią materiały z lat 70. dotyczące działań Foreign Office wobec inicjatywy budowy w Londynie pomnika upamiętniającego zamordowanych oficerów.   Część prezentowanych materiałów (zwłaszcza z okresu II wojny światowej) była już publikowana i wykorzystywana przez historyków. Inaczej sytuacja wygląda w odniesieniu do dokumentów z lat 50. i 70., które były jak dotąd bardzo rzadko wykorzystywane, a część z nich pozostawała dotychczas nieznana. MSZ upublicznia również materiały wcześniej publikowane, tak aby prezentowany zbiór w możliwie pełny sposób odzwierciedlał działania brytyjskie w sprawie zbrodni katyńskiej. Ponadto niektóre materiały ukazywały się w niszowych, trudno dziś dostępnych wydawnictwach – umieszczenie w ich na stronach internetowych ministerstwa sprawi, że będą one łatwo dostępne dla wszystkich zainteresowanych czytelników.   Poza samymi dokumentami w galerii umieszczone zostały także fotografie ukazujące m.in. odsłonięty 18 września 1976 roku Pomnik Katyński, znajdujący się na cmentarzu Gunnersbury w Londynie. Lista dokumentów   18 czerwca 1942, notatka pułkownika Lesliego Hullsa w sprawie Armii Polskiej w ZSRR 29 października 1942, notatka pułkownika Lesliego Hullsa o stosunkach polsko-radzieckich 15 kwietnia 1943, depesza Owena O’Malleya w sprawie odkrycia grobów katyńskich 20 kwietnia 1943, pismo Edwarda Raczyńskiego do ambasadora ZSRR przy rządzie RP w sprawie odkrycia grobów katyńskich 24 maja 1943, raport Owena O’Malleya (z złącznikami) 26 maja 1943, fragment niemieckiej listy zidentyfikowanych ofiar, ekshumowanych z grobów katyńskich 30 czerwca 1943, informacja w sprawie raportu Tramsena 13 sierpnia 1943, Winston Churchill do prezydenta USA w sprawie raportu O’Malleya 23 sierpnia 1943, informacja o przekazaniu raportu O’Malleya prezydentowi USA 25 stycznia 1944, informacja ambasady Wielkiej Brytanii w Moskwie w sprawie wizyty w Katyniu zachodnich dziennikarzy 28 stycznia 1944, komunikat ministra obrony narodowej RP, gen. Mariana Kukiela w sprawie tzw. raportu komisji Burdenki 30 stycznia 1944, pismo Winstona Churchilla do Anthony’ego Edena w sprawie raportu O’Malleya 14 lutego 1944, raport Douglasa Savory’ego w sprawie zbrodni katyńskiej 25 lutego 1944, pismo Anthony’ego Edena do Winstona Churchilla w sprawie raportu O’Malleya Luty 1946, fragmenty polskiego opracowania pt. „Facts and Documents Concerning Polish Prisoners of War Captured by the U.S.S.R. During the 1939 Campaign” 3 kwietnia 1948, depesza ambasady Wielkiej Brytanii w Ankarze w sprawie dokumentów katyńskich 22 maja 1948, depesza Foreign Office do ambasady Wielkiej Brytanii w Ankarze w sprawie dokumentów katyńskich 27 września 1951, informacja brytyjskiej ambasady w Waszyngtonie o planowanym przyjeździe do Europy przedstawicieli komitetu Maddena 4 marca 1952, szyfrogram ambasadora Wielkiej Brytanii w Warszawie w sprawie polskich reakcji na działania komitetu Maddena 21 marca 1952, nota Departamentu Stanu USA do rządu polskiego protestująca przeciw polskiej propagandzie dot. komitetu Maddena 21 marca 1952, telegram brytyjskiej ambasady w Waszyngtonie w sprawie komitetu Maddena 26 marca 1952, notatka Roberta Cecila (z komentarzem Henry’ego Hohlera) w sprawie przyjazdu do Londynu przedstawicieli komitetu Maddena 28 marca 1952, notatka Robera Cecila o rozmowie z przedstawicielem ambasady USA w Londynie w sprawie działań komitetu Maddena 31 marca 1952, notatka Henry’ego Hohlera w sprawie komitetu Maddena 2 kwietnia 1952, notatka Normana Stathama w sprawie działań komitetu Maddena 3 kwietnia 1952, nota ambasady USA w sprawie udzielenia pomocy członkom komitetu Maddena 3 kwietnia 1952, notatka Williama Stranga z rozmowy z ambasadorem USA w Londynie w sprawie komitetu Maddena 4 kwietnia 1952, notatka Robera Cecila w sprawie ew. przekazania komitetowi Maddena dokumentów archiwalnych z Foreign Office 5 kwietnia 1952, notatka z narady przedstawicieli Foreign Office i Home Oficce w sprawie komitetu Maddena 7 kwietnia 1952, notatka Jamesa Passanta w sprawie noty USA dot. działań komitetu Maddena 7 kwietnia 1952, notatka w sprawie dokumentów dot. Katynia znajdujących się w posiadaniu Foreign Office 15 kwietnia 1952, pismo Alvina O’Konskiego do pułkownika Stevensona (świadka ekshumacji katyńskich) 17 kwietnia 1952, informacja Anthony’ego Edena o rozmowie z ambasadorem USA w sprawie komitetu Maddena 5 maja 1952, depesza ministra Anthony Edena do ambasadora w Waszyngtonie w sprawie działalności komitetu Maddena 20 maja 1952, notatka urzędnika Foreign Office w sprawie udostepnienia archiwaliów przedstawicielom komitetu Maddena 19 lipca 1971, notatka Foreign Office w sprawie ew. wniesienia sprawy Katynia pod obrady ZO ONZ 4 lipca 1972, pismo Foreign Office do kancelarii premiera w sprawie listu hrabiego Zamoyskiego dot. donacji premiera na rzecz Kantyn Memorial Fund (z załącznikiem) 11 lipca 1972, notatka Departamentu Europy Wschodniej i ZSRR w Foreign Office w sprawie pomnika katyńskiego 13 lipca 1972, pismo Foreign Office do hrabiego Zamoyskiego w sprawie ew. wsparcia przez premiera działań Katyn Memorial Fund 23 sierpnia 1972, notatka Departamentu Europy Wschodniej i ZSRR w Foreign Office w sprawie pomnika katyńskiego 25 września 1972, notatka z rozmowy Olszowski – Douglas-Home 30 listopada 1972, notatka Departamentu Europy Wschodniej i ZSRR w Foreign Office w sprawie inicjatywy utworzenia pomnika katyńskiego 7 marca 1973, notatka z rozmowy ministra Douglas-Home z ambasadorem ZSRR w sprawie pomnika katyńskiego 10 kwietnia 1973, raport Rohana Butlera – Historyka Foreign Office 28 października 1974, notatka Departamentu Europy Wschodniej i ZSRR w Foreign Office w sprawie pomnika katyńskiego 20 lutego 1976, protest ambasadora PRL w Londynie do władz Kensington-Chelsea w sprawie pomnika katyńskiego 9 marca 1976, notatka z rozmowy przedstawiciela ambasady ZSRR w Londynie w Foreign Office w sprawie pomnika katyńskiego 9 marca 1976, notatka w sprawie interwencji ambasadora PRL w Londynie dot. pomnika katyńskiego 7 lipca 1976, notatka Departamentu Europy Wschodniej i ZSRR w Foreign Office w sprawie pomnika katyńskiego 22 sierpnia 1976, notatka Foreign Office dla premiera w sprawie odsłonięcia pomnika katyńskiego 19 września 1976, wycinki prasowe w sprawie pomnika katyńskiego 28 września 1976, pismo ambasadora Wielkiej Brytanii w Warszawie do Anthony’ego Croslanda w sprawie pomnika katyńskiego 14 października 1976, pismo Winstona Churchilla (wnuka premiera) do Foreign Office w sprawie braku udziału przedstawiciela rządowego w uroczystościach katyńskich 2 lipca 1979, notatka Departamentu Europy Wschodniej i ZSRR w Foreign Office w sprawie uroczystości katyńskich 10 września 1979, szyfrogram Dopartemu Europy Wschodniej i ZSRR w Foreign Office do brytyjskich ambasad w Warszawie i Moskwie o radzieckich interwencjach w sprawie pomnika katyńskiego 14 września 1979, list premier Margaret Thatcher do lorda Barnby w sprawie uroczystości pod pomnikiem katyńskim 30 kwietnia 1980, informacja ambasady Wielkiej Brytanii w Warszawie o działaniach opozycji w sprawie upamiętnienie wydarzeń katyńskich 16 lipca 1980, pismo R.E. Barretta do premier Margaret Thatcher w sprawie uroczystości katyńskich 31 lipca 1980, notatka Departamentu Europy Wschodniej i ZSRR w Foreign Office w sprawie pomnika katyńskiego 6 sierpnia 1980, pismo K.A. Dovera do R.E. Barretta w sprawie uroczystości pod pomnikiem katyńskim 18 września 1980, depesza ambasadora Wielkiej Brytanii w Warszawie o rozmowie z Marianem Dobrosielskim w sprawie ceremonii pod pomnikiem katyńskim 13 grudnia 1980, raport Rohana Butlera o rzekomym odkryciu grobów polskich oficerów w Orenburgu w czasie budowy rurociągu przyjaźni Opracowanie: Historyk MSZ oraz Wydział Wiedzy Historycznej.

16 kwietnia br. przypada 74. rocznica Zbrodni Katyńskiej. Tego dnia o godz. 14.00 na Cmentarzu Komunalnym przy pomniku Martyrologii Narodu Polskiego odbędzie się uroczystość patriotyczna upamiętniająca tysiące naszych oficerów pomordowanych przez NKWD z rozkazu Stalina. W ramach wydarzenia zaplanowano m.in. Apel Pamięci, salwę honorową w wykonaniu kompanii WP oraz okolicznościowe przemówienia. Na zakończenie uczestnicy spotkania zorganizowanego przez Prezydenta Miasta, Dowódcę Garnizonu WP i Prezesa Stowarzyszenia „Rodzina Katyńska” w Koszalinie złożą pod pomnikiem wiązanki kwiatów. Zapraszamy na manifestację mieszkańców miasta.