Egzamin gimnazjalny przeprowadzany jest w trzeciej klasie gimnazjum i trwa trzy dni. W pierwszej części humanistycznej młodzież zmaga się z zadaniami z zakresu historii i wiedzy o społeczeństwie, następnie po godzinnej przerwie przystępują do języka polskiego, a tam zadania zamknięte i otwarte.
Kolejnego dnia czas na część matematyczno-przyrodniczą. Tego typu zadania uznawane są za najtrudniejsze i zazwyczaj to właśnie one przysparzają uczniom zawrotów głowy. W skład części matematyczno-przyrodniczej egzaminu gimnazjalnego poza zadaniami z zakresu matematyki wchodzą odrębnie oceniane zadania z zakresu przedmiotów przyrodniczych: biologii, chemii, fizyki i geografii.
Trochę mniej kłopotliwy, przez co bardziej lubiany jest dzień trzeci i język obcy nowożytny. Zakres poziomu podstawowego obejmuje cztery grupy zadań: rozumienie ze słuchu, rozumienie tekstów pisanych, znajomość funkcji językowych oraz znajomość środków językowych. Zakres materiału to podstawa programowa dla uczniów, którzy języka zaczęli się uczyć dopiero w I klasie gimnazjum.
Egzamin gimnazjalny jest powszechny i obowiązkowy co oznacza, że przystąpienie do niego jest warunkiem ukończenia gimnazjum. Każdy uczeń, który nie napisze egzaminu, będzie musiał powtarzać trzecią klasę i przystąpić do egzaminu w następnym roku szkolnym. Jednakże liczba punktów uzyskana na egzaminie gimnazjalnym nie ma wpływu na ukończenie przez ucznia gimnazjum.
Cała punktacja nabiera sensu w rekrutacji w szkołach średnich, gdy młodzież chce się dostać do dobrych szkół. Takie placówki biorą pod uwagę wyniki uzyskane przez ucznia na egzaminie gimnazjalnym, oceny z trzeciej klasy gimnazjum oraz szczególne osiągnięcia (np. udział w konkursach przedmiotowych).
Oczywiście dla zdolnych i pilnych osób są pewnego rodzaju ulgi. Uczeń, który jest laureatem lub finalistą konkursu przedmiotowego o zasięgu wojewódzkim lub ponadwojewódzkim z przedmiotu, którego znajomość jest wymagana na egzaminie gimnazjalnym zostaje zwolniony otrzymując maksymalną liczbę punktów. Zwolnienie dotyczy jedynie tej części egzaminu, z którą ma związek konkursowy przedmiot tak więc konkurs polonistyczny może zwolnić jedynie z części humanistycznej egzaminu, a konkurs biologiczny z części matematyczno - przyrodniczej.
Zdarza się, że młodzież dokonuje zabronionych czynności. W przypadku zauważenia, że uczeń nie pracuje samodzielnie, przewodniczący szkolnego zespołu egzaminacyjnego przerywa jego egzamin i unieważnia pracę. Przyłapany na ściąganiu uczeń musi powtarzać ostatnią klasę gimnazjum oraz przystąpić do egzaminu w kolejnym roku szkolnym.
Z roku na rok egzamin przybiera inna formę lub zostaje w jakiś sposób „ulepszony”. Czy faktycznie ten sprawdzian obrazuje opanowane wiadomości i umiejętności gimnazjalistów? Trudno to określić, ale na pewno zapytamy o to uczniów, gdy poznają wyniki.