Rosnące zagrożenie zatopioną bronią chemiczną w Morzu Bałtyckim: od dyskusji do działania

Podczas spotkania podkreślano, że Morze Bałtyckie skrywa w swoich wodach ogromne ilości zatopionej broni chemicznej i amunicji konwencjonalnej. Te materiały, będące pozostałością po drugiej wojnie światowej, stanowią poważne zagrożenie dla środowiska, gospodarki i zdrowia publicznego.

Współpraca offshore i ochrona środowiska

Każda działalność offshore, ze szczególnym uwzględnieniem prac na dnie morskim, musi uwzględniać możliwość obecności zatopionej broni chemicznej. Należy zapewnić, że działalność offshore nie zaszkodzi środowisku Morza Bałtyckiego. Wszystkie główne działania prowadzone w regionach potencjalnego zatopienia takiej broni lub amunicji muszą uwzględniać ten problem. Jest to wymóg międzynarodowych, unijnych i krajowych przepisów. 

Program MUNIMAP: nowa nadzieja dla Bałtyku

Jednym z głównych punktów programu spotkania była prezentacja nowego programu Unii Europejskiej - MUNIMAP (Munitions in the Baltic Sea Mapping Project), który łączy ekspertów z różnych dziedzin ze wszystkich państw bałtyckich, poza Rosją. Program ten, finansowany przez UE w ramach programu Interreg Baltic Sea Region, ma na celu opracowanie i wdrożenie rozwiązań w zakresie wykrywania, oceny ryzyka oraz bezpiecznej neutralizacji podwodnej amunicji w Morzu Bałtyckim. Liderem projektu w Polsce jest Instytut Oceanologii PAN w Sopocie.

"Zatopiona amunicja na Bałtyku to jak najbardziej realny problem dla wszystkich krajów akwenu. Najbardziej palącym problemem jest przygotowanie strategii monitoringu amunicji i stworzenie mapy drogowej remediacji problemu" - powiedział prof. Jacek Bełdowski z Instytutu Oceanologii PAN.

Międzynarodowa współpraca i regulacje prawne

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z 2021 roku (EP Resolution) po raz pierwszy sformułowała plany usunięcia zatopionej broni chemicznej z Morza Bałtyckiego. Ta rezolucja przeniosła problem zatopionej broni chemicznej z cienia dyskusji ekspertów na agendę europejską i proces decyzyjny Unii Europejskiej. Prace ONZ oraz Organizacji ds. Zakazu Broni Chemicznej (OPCW) powinny wesprzeć rozwiązanie problemu zatopionej broni chemicznej.

Prof. Stanisław Pawlak, członek Międzynarodowego Trybunału Prawa Morza, podkreślił, że konieczne jest prawne uregulowanie problemu zatopionej broni chemicznej, zarówno w prawie międzynarodowym, jak i w przepisach krajowych. 

Nowe podejście do kwestii zatopionej broni chemicznej

Podczas spotkania przedstawiono nowe, szerokie podejście ICCSS do kwestii zatopionej broni chemicznej. "Zatopiona broń chemiczna i amunicja nie stanowią realnego zagrożenia dla bezpieczeństwa militarnego i obrony narodowej. Jest to problem gospodarczy, środowiskowy i zdrowotny" - zaznaczył Krzysztof Paturej, prezes ICCSS. Dodał, że bez stworzenia systemu bezpiecznej utylizacji zatopionej broni chemicznej, zagrożony jest program farm wiatrowych.

Wizja międzynarodowego ośrodka referencyjnego w Trójmieście

W trakcie spotkania zaprezentowano również wizję rozwoju międzynarodowego ośrodka referencyjnego w Trójmieście w zakresie zatopionej broni chemicznej. Centrum byłoby hubem współpracy prawno-międzynarodowej, technologicznej i wymiany doświadczeń.

Podsumowanie i dalsze kroki

Było to pierwsze takie spotkanie w Polsce, które zgromadziło przedstawicieli parlamentu, administracji rządowej i samorządowej, przemysłu, środowisk akademickich, organizacji pozarządowych oraz mediów. Uczestnictwo szerokiego grona interesariuszy umożliwiło wszechstronne omówienie problemu oraz wspólne poszukiwanie najbardziej efektywnych rozwiązań. Spotkanie w Warszawie stanowiło ważny krok w kierunku przejścia od debat nad zatopioną bronią chemiczną do przedstawienia konkretnych działań w perspektywie krótkookresowej i długookresowej, aby oczyścić Bałtyk z zatopionej broni chemicznej i amunicji konwencjonalnej.

ICCSS wspólnie z Instytutem Oceanologii PAN oraz innymi partnerami zamierza kontynuować prace nad przygotowaniem konkretnych rozwiązań tego problemu, licząc na wsparcie partnerów krajowych i międzynarodowych oraz funduszy unijnych.

Wnioski i rekomendacje

Wśród najważniejszych wniosków i rekomendacji ze spotkania znalazły się:

1. Konieczność opracowania i wdrożenia strategii monitoringu i neutralizacji zatopionej broni chemicznej i amunicji w Morzu Bałtyckim.

2. Współpraca krajowa i międzynarodowa na rzecz wdrażania programu MUNIMAP oraz innych inicjatyw mających na celu rozwiązanie problemu zatopionej broni.

3. Stworzenie międzynarodowego ośrodka referencyjnego w Trójmieście, który będzie koordynować działania w zakresie zatopionej broni chemicznej.

4. Włączenie tematu zatopionej broni chemicznej jako priorytetu Prezydencji RP w Radzie Europejskiej w 2025 roku oraz Prezydencji RP w Radzie Państw Morza Bałtyckiego w latach 2025/2026.