Ułatwienia wyborcze dla osób z niepełnosprawnościami

Opisując ułatwienia wyborcze przewidziane dla osób z niepełnosprawnościami należy na początek wskazać, że Kodeks wyborczy (dalej: k.w.) wprowadza pojęcie wyborcy niepełnosprawnego, przyjmując, że jest nim wyborca o ograniczonej sprawności fizycznej, psychicznej, umysłowej lub w zakresie zmysłów, która utrudnia mu wzięcie udziału w wyborach (art. 5 pkt 11).

K.w. przewiduje kilka kategorii ułatwień dla wyborcy niepełnosprawnego, w tym:

1. prawo do głosowania w lokalu dostosowanym do potrzeb wyborców niepełnoprawnych;

Wójt ma obowiązek zapewnić w swojej gminie co najmniej 1/2 lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych. Lokal taki m.in. powinien znajdować się na parterze budynku bez barier architektonicznych albo wyposażonego w podjazdy lub inne urządzenia umożliwiające samodzielne dotarcie do niego wyborcom niepełnosprawnym; powinien umożliwiać im dogodne warunki ruchu. W lokalu musi być co najmniej jedno miejsce zapewniające tajność głosowania wyborcom niepełnosprawnym, dostosowane do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności. Wyborca niepełnosprawny ma więc wybór: może głosować osobiście w lokalu wyborczym w swoim obwodzie głosowania albo w wybranym przez siebie lokalu wyborczym, np. w lokalu dostosowanym do potrzeb osób niepełnosprawnych. W tym celu powinien on złożyć najpóźniej w 5. dniu przed dniem wyborów w urzędzie gminy wniosek o dopisanie do spisu wyborców w wybranym obwodzie w swoim okręgu wyborczym.

2. prawo do bezpłatnego transportu;

Wyborca niepełnosprawny o orzeczonym znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do bezpłatnego transportu z miejsca zamieszkania do lokalu wyborczego oraz z lokalu wyborczego do miejsca, w którym wyborca rozpoczął podróż. Transport ten zapewnia wójt gminy. Wyborcy, którego stan zdrowia nie pozwala na samodzielną podróż, może towarzyszyć opiekun. Zamiar skorzystania z prawa do transportu należy zgłosić ustnie, pisemnie lub w formie elektronicznej właściwemu wójtowi do 13 dnia przed dniem wyborów. Wójt ma obowiązek poinformować najpóźniej na 3 dni przed dniem głosowania zgłaszającego wyborcę o godzinie transportu do lokalu w dniu głosowania.

3. prawo do korzystania, na prośbę wyborcy, z pomocy w głosowaniu przez inną osobę;

Jeśli wyborca niepełnosprawny zdecyduje się głosować osobiście w lokalu wyborczym, to na jego prośbę, może mu pomagać inna osoba, z wyłączeniem członków komisji wyborczych i mężów zaufania. Osobą udzielającą pomocy może być np. członek rodziny, osoba bliska, sąsiad i każda inna, do której wyborca ma zaufanie. Należy pamiętać, że pomoc może mieć tylko charakter techniczny.

4. prawo do głosowania przy użyciu nakładek w alfabecie Braille'a;

Wyborca niepełnosprawny może głosować przy użyciu nakładek na karty do głosowania sporządzonych w alfabecie Braille'a. Co do zasady nakładki do głosowania powinny być dostępne w każdym lokalu wyborczym, a więc wyborca niepełnosprawny nie musi w żaden sposób przed dniem wyborów zgłaszać zamiaru skorzystania z nich, jednak w praktyce nie zawsze tak jest i zdarzało się, że wyborca musiał oczekiwać w lokalu wyborczym na dostarczenie nakładki z urzędu gminy.

5. prawo do głosowania korespondencyjnego;

Wyborca niepełnosprawny o stwierdzonym znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności może odstąpić od głosowania osobistego w lokalu wyborczym i głosować korespondencyjnie. Zamiar ten musi zgłosić ustnie, pisemnie, telefaksem lub w formie elektronicznej komisarzowi wyborczemu do 13 dnia przed dniem wyborów. W zgłoszeniu tym może też zażądać dołączenia do pakietu wyborczego nakładki na kartę do głosowania sporządzonej w alfabecie Braille'a. Wyborca, który zgłosił zamiar głosowania korespondencyjnego, otrzymuje nie później niż 6 dni przed dniem wyborów pakiet wyborczy, który wypełnia i odsyła do właściwej obwodowej komisji wyborczej; może też w godzinach głosowania osobiście dostarczyć kopertę zwrotną do obwodowej komisji wyborczej w swoim obwodzie głosowania.

6. prawo do głosowania przez pełnomocnika;

Kolejną alternatywą dla wyborcy o stwierdzonym znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności jest możliwość udzielenia pełnomocnictwa do głosowania w jego imieniu (art. 54). Pełnomocnikiem wyborcy niepełnosprawnego może być co do zasady tylko osoba wpisana do rejestru wyborców w tej samej gminie, co udzielający pełnomocnictwa. Pełnomocnictwo do głosowania można przyjąć tylko od jednej osoby, przy czym można je wyjątkowo przyjąć od dwóch osób, jeżeli co najmniej jedną z nich jest m.in. wstępny, zstępny, małżonek, brat, siostra lub osoba pozostająca w stosunku przysposobienia. Pełnomocnictwa do głosowania udziela się przed wójtem lub innym pracownikiem urzędu gminy upoważnionym przez wójta na wniosek wyborcy wniesiony do wójta gminy, w której wyborca jest wpisany do rejestru wyborców najpóźniej w 9 dniu przed dniem wyborów. Wyborca ma prawo do cofnięcia udzielonego pełnomocnictwa do głosowania najpóźniej na 2 dni przed dniem wyborów.

7. prawo do uzyskiwania informacji.

Wyborca niepełnosprawny ma prawo do uzyskiwania informacji od wójta lub pracownika urzędu gminy m.in. o lokalach obwodowych komisji wyborczych znajdujących się najbliżej miejsca jego zamieszkania, w tym o lokalach dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych, warunkach dopisania do spisu wyborców w obwodzie głosowania, którego lokal dostosowany jest do potrzeb wyborców niepełnosprawnych, czy warunkach bezpłatnego transportu. Informacje te przekazywane są na wniosek wyborcy, po podaniu przez niego jego nazwiska, imienia oraz adresu stałego zamieszkania, w godzinach pracy urzędu, telefonicznie lub w przesyłanych drukowanych materiałach informacyjnych, w tym w formie elektronicznej. Są one też podawane do publicznej wiadomości poprzez umieszczenie w Biuletynie Informacji Publicznej oraz w sposób zwyczajowo przyjęty w danej gminie.

Ponadto w dniu głosowania, na prośbę wyborcy niepełnosprawnego, członek obwodowej komisji wyborczej jest obowiązany przekazać ustnie treść obwieszczeń wyborczych w zakresie informacji o komitetach wyborczych biorących udział w wyborach oraz zarejestrowanych kandydatach i listach kandydatów.

Anna Rakowska - dr hab., profesor w Katedrze Prawa Konstytucyjnego Uniwersytetu Łódzkiego, adwokat, członkini Zespołu Ekspertów Prawnych Fundacji Batorego i Zespołu ds. Kontroli Konstytucyjności Prawa przy Marszałku senatu RP, autorka licznych publikacji m.in. z zakresu prawa wyborczego.