Małe porty morskie i ich duże problemy

Spośród pozostałych 29 tzw. małych portów morskich, aż 25 funkcjonuje w województwie pomorskim i zachodniopomorskim. Małymi portami najczęściej zarządzają gminy lub powołane przez nie podmioty zarządzające. W niektórych przypadkach zadania i uprawnienia podmiotu zarządzającego portem wykonuje właściwy dyrektor urzędu morskiego.

Kontrola została przeprowadzona w 14 jednostkach na terenie województwa pomorskiego i zachodniopomorskiego (w pięciu urzędach gmin, w sześciu spółkach gminnych, jednej gminnej jednostce budżetowej oraz dwóch urzędach morskich), a jej celem było sprawdzenie czy działalność małych portów morskich prowadzona była prawidłowo i przyniosła zakładane efekty. 

Najważniejsze ustalenia kontroli 

Podmioty zarządzające małymi portami morskimi nie przestrzegały ustawowych obowiązków dotyczących planowania rozwoju portu (nieprawidłowości stwierdzono w 13 z 14 jednostek). Jednakże główną przeszkodą sprawnego funkcjonowania i rozwoju małych portów morskich były ograniczone możliwości finansowe kontrolowanych podmiotów zarządzających. Brak wystarczających funduszy nie pozwalał m.in. na zaplanowanie odpowiednich wydatków na remonty, inwestycje i bieżące utrzymanie infrastruktury portowej. Większe inwestycje infrastrukturalne, które udało się zrealizować, z reguły finansowane były z udziałem środków unijnych.

NIK zwraca uwagę, że istotnym problemem w funkcjonowaniu małych portów było utrzymywanie odpowiednich głębokości torów podejściowych, za które odpowiada administracja morska (ona określa także parametry wodnych dróg dostępowych). W trakcie kontroli wielu zarządzających wskazywało na ograniczenia – czasowe lub stałe – w dostępie jednostek pływających do portów. Przyczyną był permanentny brak funduszy na ciągłe przywracanie parametrów infrastruktury dostępowej do portów. Niestety środki otrzymywane przez urzędy morskie na realizację tego celu były niewystarczające. Zdaniem NIK, planowana kwota środków na utrzymanie torów dostępowych do małych portów morskich powinna w pełni zabezpieczać potrzeby tych portów. 

Warunki ekonomiczno-finansowe działalności podmiotów zarządzających, w tym osiągane wyniki finansowe i źródła przychodów, były zróżnicowane. Najwyższe przychody z działalności portowej uzyskiwały podmioty zarządzające będące spółkami gminnymi. Głównymi źródłami przychodów podmiotów zarządzających były wpływy z dzierżawy, najmu nieruchomości portowych, opłaty za usługi związane z korzystaniem z infrastruktury portowej oraz opłaty portowe.  

Aż w ośmiu kontrolowanych jednostkach stwierdzono istotne nieprawidłowości w wykonywaniu obowiązków o charakterze finansowo-księgowym, które dotyczyły m.in. rzetelności prowadzenia ksiąg rachunkowych, ewidencjonowania mienia portów, klasyfikacji środków trwałych. Z kolei wykazane przez NIK przypadki braku wyceny nieruchomości portów, zarządzanych przez Urzędy Morskie w Szczecinie i Gdyni, stanowiły naruszenie ustawowych obowiązków w zakresie ewidencjonowania mienia Skarbu Państwa. Niewykazywanie mienia w sprawozdaniu finansowym danego Urzędu nie tylko zaniżało wartość majątku jednostki, ale miało wpływ na kompletność ewidencji zbiorczej i wartość majątku Skarbu Państwa.

Z ustaleń kontroli wynika, że podmioty zarządzające małymi portami morskimi łamały przepisy lub zasady dotyczące zarządzania infrastrukturą portową i zachowywania bezpieczeństwa. Między innymi:

• nie wywiązywały się w pełni z obowiązków wynikających z prawa budowlanego dotyczących okresowej kontroli stanu technicznego budynków i budowli, realizacji zaleceń pokontrolnych lub prowadzenia książki obiektu budowlanego (nieprawidłowości te stwierdzono w 9 z 14 jednostek);
• nie przestrzegały przepisów ochrony przeciwpożarowej w portach nie sporządzając planów zwalczania zagrożeń i zanieczyszczeń wód portowych, a urzędy morskie - od lat nie dokonując ich aktualizacji (nieprawidłowości te stwierdzono w 7 jednostkach);
• nie sporządzały planów gospodarowania odpadami ze statków (nieprawidłowości te stwierdzono w 3 jednostkach).

Ponadto ustalono, że większość kontrolowanych podmiotów w niewielkim stopniu podejmowała działania w zakresie bezpieczeństwa i ochrony przeciwpożarowej wód portowych. Stwierdzono także ograniczone działania nadzorcze lub zupełny ich brak w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy na terenie portów. W rezultacie NIK negatywnie oceniła naruszanie przepisów mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa na terenie małych portów.