Postulaty po 25 latach

Konferencja rozpocznie się w sobotę 14 listopada o godz.10.00 w sali Koszalińskiej Biblioteki Publicznej, Plac Polonii 1. Pełny program wydarzenia znajduje się tutaj.

Wprowadzenie

Wśród pozytywów polityki państwa wobec środowisk mniejszości narodowych i etnicznych w ostatnich latach należy zaznaczyć wejście w życie w styczniu 2005 r. Ustawy o Mniejszościach Narodowych i Języku Regionalnym, powołanie Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych, uregulowanie części kwestii związanych ze szkolnictwem oraz działania sprzyjające mniejszościom na poziomie części samorządów.

Jednak z perspektywy 2015 r. należy zauważyć, że wiele postulowanych przez mniejszość ukraińską rozwiązań oraz zaznaczonych przez ekspertów RE problemów pozostało nierozwiązanych. Zagadnienia te rzutują zarówno na sytuację obywateli Polski należących do mniejszości ukraińskiej, jak i ocenę polityki Polski wobec mniejszości narodowych i etnicznych oraz stan dialogu międzykulturowego.

Za negatywne, zwłaszcza w kontekście deportacji z 1947 r. ok. 150 tys. Ukraińców – obywateli Polski – podczas akcji „Wisła”, należy uznać brak woli ze strony rządowej i parlamentarnej prowadzenia dialogu na temat likwidacji skutków (materialnych i prawnych) akcji deportacyjnej (polski parlament np. do dnia dzisiejszego nie uchwalił ustawy o rekompensatach za przejęte przez państwo nieruchomości oraz niektóre składniki mienia), która do dnia dzisiejszego wpływa na sytuację Ukraińców.

Prezentowane tezy są próbą przedstawienia w skondensowany sposób sytuacji społeczności ukraińskiej z perspektywy organizacji pozarządowej działającej od 1990 r. na rzecz zachowania kultury, języka i tożsamości narodowej mniejszości ukraińskiej, utrwalania demokratycznych standardów w relacjach z innymi mniejszościami oraz budowania pozytywnych relacji pomiędzy Polską i Ukrainą.

Postulat I

Za dyskryminujący należy uznać brak uregulowań prawnych dotyczących kwestii majątku Ukraińców – osób prywatnych i organizacji społecznych – przejętych po wojnie przez państwo komunistyczne, co dowodzi nierównego stosowania prawa wobec obywateli i podmiotów prawnych. W tym samym okresie uregulowano, z uwzględnieniem postulatów obywateli, kwestie mienia Polaków tzw. Zabużan, tj. osób narodowości polskiej przesiedlonych w latach 1944–1946 z terenu ZSRR do Polski. Taka praktyka rodzi zarzut nierównego traktowania obywateli[1]. Zupełnie w ustawodawstwie pominięto kwestię zwrotu mienia organizacji społecznych, co ma negatywny wpływ na kondycję NGO mniejszości (problemy lokalowe, w tym brak możliwości przejęcia na własność użytkowanego od czasów PRL lokalu w Koszalinie, brak możliwości rozwoju).

Specyfika mniejszości ukraińskiej wynikająca z faktu rozproszenia, jej różnorodności, dziedzictwa konfliktów polsko-ukraińskich z lat II wojny światowej i okresu powojennego, silnych negatywnych stereotypów w społeczeństwie polskim oraz wrogich postaw wobec mniejszości nie jest dostatecznie brana pod uwagę zarówno przez część przedstawicieli władz centralnych, jak i lokalnych w realizowaniu polityki państwa wobec mniejszości.

Postulat II

Strona rządowa w ramach grantów Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji (w latach 2005-–2011 MSWiA) przekazuje środki na projekty realizowane przez mniejszości, w tym mniejszość ukraińską. Wsparcia udziela też część samorządów. W ramach szkolnictwa publicznego prowadzone jest nauczanie języka ukraińskiego jako ojczystego. Istnieje jednak zarówno na szczeblu ogólnopolskim, jak i lokalnym szereg nie rozwiązanych problemów, takich jak:

a)      Władze państwowe nie podjęły jednak dialogu z mniejszością ukraińską na temat powołania finansowanych ze środków publicznych instytucji kultury mniejszości, np. Centrum Kultury Ukraińskiej czy muzeów, co znacznie ogranicza możliwości zachowania tożsamości i rozwoju kultury Ukraińców w Polsce.

b)      Poważną kwestią jest brak równego dostępu mniejszości narodowych do środków publicznych. Związek Ukraińców w Polsce – największa organizacja mniejszości ukraińskiej – w ramach dotacji podmiotowych otrzymywanych z MAiC na 2015 r. – mogła sfinansować w ramach kosztów działalności organizacji mniejszości wyłącznie etaty na obsługę księgową oraz pracowników biurowych. Skala i zasięg realizowanych zadań wymaga zatrudnienia na podstawie umowy o prace kilkunastu pracowników. Środki przyznawane w ramach dotacji podmiotowej są jednak niewystarczające. Oznacza to ciągłe problemy organizacji pozarządowych mniejszości realizujących projekty całoroczne. Brak równego dostępu do środków publicznych oznacza, że działania na rzecz kultury mniejszości są realizowane w oparciu o organizacje pozarządowe mniejszości narodowych. Kulturę większości mogą rozwijać instytucje kultury wspierane zarówno z budżetu państwa, jak i budżetu samorządów. W przypadku instytucji działających na rzecz większości istnieje możliwość zabezpieczenia środków na zatrudnienie pracowników, funkcjonowanie palcówek kultury. Natomiast większość działań na rzecz kultury mniejszości odbywa się w oparciu o wolontariuszy, co znacząco wpływa na ograniczenie skali i możliwości rozwoju tych kultur.

c)      Organizacjom pozarządowym mniejszości narodowych stawiane są coraz większe wymagania formalne przy ubieganiu się o środki publiczne (przygotowanie wniosków grantowych, ich realizacja i rozliczenie) przy zmniejszających się możliwościach ich pozyskania. Ma to ogromne znaczenie zwłaszcza dla działającego w skali kraju Związku Ukraińców w Polsce – organizacji działającej w odległych regionach kraju (10 regionalnych oddziałów, kilkadziesiąt przedsięwzięć w skali roku), niemającej zbyt wielu możliwości uzyskania środków z innych źródeł, np. sponsorów prywatnych. W ZUwP zatrudnione są 4 osoby w warszawskiej centrali oraz 3 w oddziałach. Nie zaspokaja to potrzeb społeczności. Pracowników etatowych, którzy na działalność społeczną i kulturalną mogliby przeznaczyć cały swój czas, nie mają tak ważne regiony, jak Dolny Śląsk, Mazury, Pomorze. Z podobnymi problemami borykają się również inne organizacje ukraińskie (m.in. Zjednoczenie Łemków, Związek Ukraińców Podlasia, Towarzystwo Ukraińskie). Strona rządowa udziela zbyt małego wsparcia NGO mniejszości narodowych w przygotowaniu do sprostania wymogom formalnym. Niejednokrotnie wymogi formalne i biurokratyczne są ponad miarę rozbudowane. Barierą są również ograniczone środki finansowe, które nie pozwalają na zatrudnienie przez NGO mniejszości specjalistów (prawników, animatorów kultury).

d)     Opracowany pod koniec lat 90-tych przez społeczność ukraińską projekt powołania instytucji kultury mniejszości narodowej – Centrum Kultury Ukraińskiej – został przez rząd odrzucony. Nie ma woli prowadzenia dialogu z mniejszością ukraińską na temat rzeczywistej sytuacji kultury ukraińskiej w Polsce i wsparcia jej poprzez utworzenie instytucji kultury mniejszości. Powołanie w 2011 r. na poziomie MAiC zespołu roboczego ds. powołania instytucji kultury mniejszości narodowych i etnicznych z udziałem przedstawiciela resortu odpowiedzialnego za politykę państwa wobec mniejszości, Ministerstwa Kultury, zainteresowanych środowisk oraz próby rozmów na poziomie samorządów (urzędów marszałkowskich, w tym zachodniopomorskiego) również nie doprowadziło do rozwiązania ww. kwestii. Brak instytucji kultury mniejszości jest negatywnie odbierany nie tylko przez liderów mniejszości z Polski, był krytycznie oceniony w oficjalnych dokumentach przez instytucje międzynarodowe[2]. Środki przekazywane na projekty służące zachowaniu tożsamości realizowane przez Związek Ukraińców w Polsce w ostatnim okresie pomimo wzrostu kosztów utrzymują się na stałym poziomie (dla porównania w 2005 r. poziom dotacji z MSWiA 1 187 600, 00 zł. Na rok 2015 dotacja MAiC wynosiła 1 372 500,00 sytuacji, gdy np. środki przekazywane na inne działania wspierane grantami wzrastały. W przypadku organizacji mniejszości narodowych znacząco wzrosły w ostatnich latach także wymogi i ograniczenia formalne, przed którymi one stają.

e)      W zakresie edukacji problemem jest całkowity brak podręczników do nauki języka ukraińskiego (spełniających wymogi podstawy programowej) oraz brak koncepcji reformy systemu szkolnictwa dla mniejszości ukraińskiej (w tym racjonalnego wydatkowania subwencji oświatowej). W rezultacie pomimo wydatkowania z budżetu państwa ok. 380 mln na potrzeby nauczania języków mniejszości narodowych i etnicznych oraz regionalnego języka kaszubskiego środowiska mniejszości narodowych borykają się z brakiem pomocy naukowych, możliwości organizacji dodatkowych zajęć. Poziom nauczania i liczba uczniów nie jest adekwatna do potrzeb. Według niektórych ekspertów przy takim modelu wsparcia języka ukraińskiego przez Państwo za kilka lat będzie miał miejsce proces zaniku w Polsce języka ukraińskiego jak języka mniejszości[3].

f)       W części regionów Polski brak jest wydzielonych środków finansowych na potrzeby mniejszości na poziomie samorządów województw czy powiatów.

Rekomendacje

a)      Władze państwowe powinny znaleźć możliwości prawne powstania w większych ośrodkach miejskich instytucji kultury mniejszości ukraińskiej finansowanych ze środków publicznych, co pozwoli na wzmocnienie działań środowisk mniejszości służących nie tylko zachowaniu, ale i rozwojowi kultury i języka ukraińskiego w Polsce.

b)      Koniecznym jest znalezienie optymalnego mechanizmu finansowania działalności statutowej organizacji pozarządowych, służących zachowaniu tożsamości narodowej i kulturowej mniejszości w formie dotacji podmiotowych w sposób pozwalający na ich normalne całoroczne funkcjonowanie.

c)      Organy administracji powinny inicjować proces dialogu z samorządami w celu wprowadzenia standardów pozytywnej polityki wobec mniejszości, ich tradycji i kultury na poziomie lokalnym oraz zapewnienia finansowania inicjatyw kulturalnych mniejszości ze środków samorządów.

d)     Władze państwowe (MEN) powinny podjąć większą aktywność w celu zabezpieczenia w podręczniki dzieci uczące się języka ukraińskiego (a nie obarczaniem tym zadaniem organizacji mniejszości narodowych) oraz przystąpić do dialogu na temat optymalnego usytuowania i dotowania szkolnictwa służącego zachowaniu języka mniejszości (zwłaszcza żyjącej w znaczącym rozproszeniu społeczności ukraińskiej).

Postulat III

Rząd wspiera projekty wielokulturowe realizowane przez instytucje państwowe, NGO, placówki oświatowe, samorządy. Nadal jednak odczuwalna jest dysproporcja w stopniu zaangażowania się w działania służące rozwojowi dialogu na poziomie poszczególnych regionów.

Ma to miejsce zwłaszcza w odniesieniu do sytuacji na pograniczu wschodnim, ale również w województwie zachodniopomorskim.

a)      Na terenach tradycyjnie zamieszkiwanych przez Ukraińców wydziela się zbyt mało środków publicznych na potrzeby kulturalne mniejszości.

b)      Działania na rzecz wielokulturowości nierzadko realizowane są z pominięciem mniejszości ukraińskiej, bez uwzględnienia jej dorobku i potrzeb. W ten sposób nabierają one charakteru formalistycznego (występuje zjawisko tzw. wirtualnej tolerancji), nie są zaś odpowiedzią na realne potrzeby obywateli. Dla przykładu na terenach zamieszkiwanych historycznie i obecnie przez mniejszość ukraińską niejednokrotnie środki przekazuje się na projekty związane z kulturą i tradycją mniejszości, które już na danym terenie nie występują (np. powiat leski, gdzie odnawia się pamięć i zabytki związane z przeszłością innych narodowości mieszkających do II wojny światowej w ww. mieście, a neguje obecność zabytków kultury i tradycję związaną z mniejszością ukraińską).

Postulat IV

Pełny udział Ukraińców w życiu społecznym i politycznym kraju warunkuje rozproszenie będące następstwem deportacji 1947 r. Ustawodawstwo wyborcze nie uwzględnia tego faktu.

a)       Ustawowy brak w wyborach parlamentarnych progu wyborczego dla komitetów wyborczych mniejszości narodowych w realnej sytuacji mniejszości ukraińskiej jest zapisem wyłącznie formalnym, nie mogącym mieć znaczenia praktycznego.

b)      Brak reprezentacji mniejszości ukraińskiej w parlamencie oraz możliwości prezentowania racji na forum parlamentu przez przedstawicieli mniejszości wynika w sposób pośredni z akcji „Wisła” i rozproszenia. Odrzucenie koncepcji utworzenia kurii wyborczych dla mniejszości powoduje, że mniejszość jest zdana „na łaskę” partii politycznych. Przy pokutującym silnym negatywnym stereotypie Ukraińca, małej liczbie potencjalnych wyborców spośród mniejszości w poszczególnych okręgach, jest bardzo małe zainteresowanie ze strony głównych partii politycznych umieszczaniem przedstawicieli mniejszości na listach wyborczych do Sejmu i Senatu czy też rozwiązywaniem części postulatów zgłaszanych przez mniejszość ukraińską. Dla społeczności ukraińskiej oznacza to w praktyce ograniczanie praw obywatelskich.

c)       Podobny problem występuje w większości regionów z reprezentacją Ukraińców na poziomie organów przedstawicielskich samorządu województwa.

Rekomendacje

Strona rządowa powinna przystąpić do dialogu ze środowiskami mniejszości oraz parlamentem w celu wypracowania rozwiązań uwzględniających sytuację mniejszości rozproszonych. Dotyczy to zwłaszcza mniejszości ukraińskiej, rozproszonej na mocy decyzji władz państwowych w sposób celowy w 1947 r. oraz celowo od 1956 r. zatrzymywanej za pomocą metod administracyjnych w nowym miejscu osiedlenia. Optymalnym rozwiązaniem, byłaby zmiana ordynacji wyborczej gwarantująca utworzenie kurii wyborczych dla mniejszości narodowych (utworzenie specjalnych okręgów wyborczych umożliwiających wybór przedstawicieli mniejszości narodowych i etnicznych do parlamentu).

Postulat V

Władze państwowe nie podejmują dostatecznych działań wobec szerzenia się negatywnych postaw w stosunku do obywateli Polski narodowości ukraińskiej.

a)      Władze lokalne niejednokrotnie nie wspierają mniejszości w sytuacjach konfliktowych oraz nie przeciwdziałają w należytym stopniu publicznym atakom na mniejszość, nawoływaniom do jej faktycznego dyskryminowania.

b)      Mniejszość ukraińska często nie jest traktowana jako partner przez organy państwowe w procesie upamiętniania miejsc i postaci ważnych dla tej społeczności, w tym także dotyczących obywateli Polski narodowości ukraińskiej. Organ rządowy podległy ministrowi kultury RP – Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa – od lat prowadzi ustalenia w tym zakresie wyłącznie z ukraińską stroną rządową, odmawiając włączenia w proces uzgodnień społeczności ukraińskiej w Polsce. W ten sposób upamiętnienia dotyczące przodków członków mniejszości są ustalane z przedstawicielami innego państwa przy ignorowaniu stanowiska własnych obywateli – członków mniejszości narodowej.

c)      Mają miejsce sytuacje, gdy działania podejmowane przez mniejszość na rzecz zachowania własnej tożsamości i tradycji kulturowej traktowane są jako godzące w interesy społeczeństwa polskiego. Takie reakcje są odczuwalne zwłaszcza na terenach historycznie zamieszkiwanych przez Ukraińców.

d)     Zdarzają się przypadki szerzenia negatywnych postaw w stosunku do Ukraińców (incydenty z 2013 r. w cerkwiach w Trzebiatowie oraz w 2014 r. w Szczecinku; antyukraińskie działania w Szczecinie, niszczenie grobów i upamiętnień ukraińskich w Polsce południowo-wschodniej)[4]. Część z incydentów pozostaje bez należnej reakcji odpowiednich organów państwa.

e)      Często agresywne wystąpienia mają miejsce na forach internetowych różnych mediów, są to zazwyczaj reakcje na artykuły o problemach Ukraińców w Polsce i relacji polsko-ukraińskich. Od 2014 r. wzrosła liczba materiałów o działaniach będących, w naszej ocenie, elementem wojny informacyjnej przeciwko Polsce i Ukrainie[5]. W wielu przypadkach ww. naganne praktyki nie powodują reakcji władz odpowiedzialnych za pozytywną politykę wobec mniejszości, zwalczanie tzw. mowy nienawiści.

Rekomendacje

a)      Instytucje i organy państwa – MSWiA, Komisja Mniejszości Narodowych i Etnicznych Sejmu RP, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Kulturowego, Urzędy Marszałkowskie – powinny promować działania i instytucje rzeczywiście zaangażowane we wspieranie dialogu i zrozumienia pomiędzy większością i mniejszością.

b)      Instytucje publiczne powinny prowadzić działania mające na celu zachowanie wielokulturowego dziedzictwa regionów z uwzględnieniem roli mniejszości narodowych.

c)      Organy władzy państwowej powinny kompleksowo i zdecydowanie reagować na pojawianie się przejawów nienawiści w środkach masowego przekazu oraz monitorować tego typu przypadki na forach internetowych.

d)     Organy państwa powinny dążyć do dialogu w sprawie upamiętnień, w tym odstąpienie od stosowania podwójnych standardów przy upamiętnianiu polskich i ukraińskich ofiar powojennych konfliktów.

e)      Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa powinna odstąpić od praktyki prowadzenia uzgodnień w kwestii ukraińskich miejsc pamięci narodowej wyłącznie z ukraińską stroną rządową na rzecz dialogu także z obywatelami Polski należącymi do mniejszości ukraińskiej.

Postulat VI

Na terenach tradycyjnie zamieszkiwanych przez Ukraińców nadal istnieje problem z nazwami ulic, miejscowości, które świadczą o historycznej obecności społeczności ukraińskiej w dziejach tych regionów. W okresie komunizmu ślady obecności Ukraińców były masowo zacierane (zmieniano nazwy miejscowości, ulic, niszczono zabytki kultury materialnej). Nadal na części obszarów brak jest chęci dialogu na ten temat zarówno na poziomie samorządu, jak lokalnych i centralnych władz administracyjnych.

a)        Zachowaniu tradycji wielokulturowości i normalnemu funkcjonowaniu mniejszości nie sprzyja pozostawianie sztucznych nazw miejscowości, wprowadzonych w ww. okresie komunizmu w celu zatarcia śladów ukraińskiej obecności kulturowej. Podejmowane inicjatywy przywrócenia nazw historycznych miejscowości nie zawsze przynoszą pozytywny skutek[6].

b)        Na poziomie samorządów miast i powiatów brak jest dobrej woli, by zrealizować postulaty mniejszości zmierzające ku przywróceniu historycznych nazw ulic związanych z obecnością na danym terenie Ukraińców (zmienionych w okresie powojennym, np. w Przemyślu)[7].

c)        Podobnie kontrowersje i brak zrozumienia wywołują nierzadko propozycje wprowadzenia nowych nazw ulic ku czci wybitnych przedstawicieli kultury ukraińskiej lub miejscowych działaczy ukraińskich, które byłyby świadectwem obecności w dziejach tych regionów mniejszości ukraińskiej.

d)       W związku z rozproszeniem ludności ukraińskiej dokonanym przez władze komunistyczne w 1947 r. oraz wymogiem akceptacji przez organ samorządu brak jest również możliwości ustanowienia dwujęzycznych napisów w miejscowościach zamieszkiwanych przez Ukraińców. Ustawa o Mniejszościach Narodowych i Etnicznych oraz Języku Regionalnym z 6 stycznia 2005 r. nie gwarantuje możliwości realizacji postulatów Ukraińców w tym zakresie.

Rekomendacje

a)      Władze państwowe powinny podjąć kroki w kierunku przywrócenia historycznych nazw miejscowości, zmienionych w celu zatarcia śladów ukraińskiej obecności kulturowej.

b)      Władze lokalne powinny podjąć dialog z samorządami w celu zwrócenia uwagi na potrzebę brania pod uwagę postulatów mniejszości narodowych, w tym ukraińskiej, w zakresie nazewnictwa nazw ulic. Właściwym byłoby stworzenie możliwości prawnych dla umożliwienia faktycznego skorzystania z prawa do ustanowienia dwujęzycznych napisów w miejscowościach zamieszkiwanych przez Ukraińców. Chodzi głównie o zniesienie barier (wymaganej liczby mieszkańców gminy należących do mniejszości nie mniejszej niż 20% ogólnej liczby mieszkańców tej gminy, potrzeby akceptacji środowisk lokalnych dla przywrócenia historycznych nazw), by tego typu ułatwienia dla mniejszości mogły być zastosowane w praktyce (obecnie jest to martwy zapis).

Postulat VII

Rząd Polski zawarł szereg umów dwustronnych z Ukrainą, które regulują również w sposób pozytywny kwestię mniejszości ukraińskiej w Polsce oraz polskiej w Ukrainie. Zauważalna jest jednak tendencja, w przypadku praktycznej realizacji zapisów, do ich interpretowania w sposób niekorzystny dla mniejszości.

a)         Urzędnicy zmierzają niekiedy do stosowania „zasady wzajemności” – tj. uzależniania realizacji postulatów obywateli Polski narodowości ukraińskiej od sytuacji mniejszości polskiej w Ukrainie bądź realizacji kwestii będących wyłącznie przedmiotem zainteresowania strony rządowej.

b)         Paradoksalnie stosunki z państwem, które jest macierzystym dla mniejszości, mogą służyć marginalizacji tej mniejszości. Przykładem tego może być kwestia upamiętnień ukraińskich na terytorium Polski oraz realizacji postulatu zwrotu społeczności ukraińskiej Przemyśla budynku tzw. „Domu Ludowego” skonfiskowanego przez państwo w 1947 r.[8]

c)         Brak dialogu i woli współpracy z mniejszością ukraińską ze strony organów państwa nieoficjalnie bywa uzasadniany brakiem spełniania postulatów mniejszości polskiej w Ukrainie bądź kwestiami odnoszącymi się do historycznych relacji polsko-ukraińskich na terenie Wołynia i Galicji Wschodniej w okresie II wojny światowej.

d)        Z żądaniami stosowania zasady wzajemności występuje także część parlamentarzystów oraz członków władz samorządów terytorialnych.

e)         W przypadku realizacji projektów transgranicznych, zwłaszcza na terenach historycznie zamieszkiwanych przez Ukraińców, rzadko podejmuje się dialog z mniejszością, uwzględnia w nich potrzeby mniejszości narodowych, włącza przedstawicieli tej grupy obywateli do programów współpracy[9].

Rekomendacje

a)      Strona rządowa powinna kontynuować rzeczywisty dialog z mniejszością ukraińską w sprawach jej dotyczących.

b)      Przypadki stosowania bądź nawoływania do wprowadzenia w stosunku do obywateli Polski narodowości ukraińskiej „zasady wzajemności” powinny zostać napiętnowane przez rząd. Powinno to dotyczyć zarówno spraw o znaczeniu centralnym, jak i lokalnym.

c)      Rząd powinien starać się wpływać na samorządy regionów historycznie zamieszkiwanych przez Ukraińców dla zminimalizowania oddziaływania na ich sposób funkcjonowania osób propagujących wprowadzanie „zasady wzajemności”.

Warszawa, 14 listopada 2015 r.

Piotr Tyma – prezes Związku Ukraińców w Polsce, przedstawiciel społeczności ukraińskiej
w Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych.

Związek Ukraińców w Polsce działa od lutego 1990 r. Realizuje projekty adresowane do różnych grup społeczeństwa, m.in. dzieci, uczniów szkół podstawowych, gimnazjów, szkół średnich, studentów, osób w średnim i podeszłym wieku. Wśród realizowanych przedsięwzięć były projekty międzynarodowe, obozy międzynarodowe, koncerty muzyki cerkiewnej, ogólnopolskie i regionalne festiwale kultury ukraińskiej, festiwale dziecięce, seminaria historyczne oraz przybliżające kulturę pogranicza polsko-ukraińskiego, seminaria propagujące współpracę polskich i ukraińskich organizacji pozarządowych, współpracę mediów organizowanejw ramach „Roku Polski na Ukrainie”. ZUwP brał udział w realizacji projektu „Rok Ukrainy w Polsce” oraz we współpracy z Miastem Stołecznym Warszawa projektu „Dni Kijowa w Warszawie”. Oprócz działań w sferze kultury Związek był zaangażowany w projekty konsultowania zagadnień prawnych związanych z sytuacją mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce. Bierze też udział w pracach Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych, Komisji Mniejszości Narodowych (Sejm RP). W 1990 r. Związek Ukraińców w Polsce przyjął obowiązki wydawcy tygodnika „Nasze Słowo”. Związek jest długoletnim wydawcą książek i czasopism w językach ukraińskim i polskim oraz rocznika „Almanach Ukraiński” i kwartalnika „Ridna Mowa”. Jest także współwydawcą magazynu telewizyjnego „Telenowyny”, emitowanego w Telewizji Regionalnej TVP 3. ZUwP stara się współpracować z rozgłośniami Polskiego Radio realizującymi audycje w języku ukraińskim (m.in. w Koszalinie, Olsztynie, Krakowie, Wrocławiu). Związek posiada 10 oddziałów regionalnych; w jego strukturze działają organizacje wspierające, m.in. organizacja kobiet ukraińskich – Związek Ukrainek, Organizacje Młodzieży Ukraińskiej „Płast” oraz Ukraińskie Stowarzyszenie Lekarzy. ZUwP należy do struktur międzynarodowych – Światowego Kongresu Ukraińców, Europejskiego Kongresu Ukraińców, Ukraińskiej Ogólnoświatowej Rady Koordynacyjnej. W Polsce współpracuje z organizacjami pozarządowymi innych mniejszości oraz polskimi NGO działającymi na rzecz praw człowieka, rozwoju dobrosąsiedzkich kontaktów z Ukrainą.