Chanuka („Święto Świateł”) jest uważana powszechnie za święto upamiętniające cud, jaki wydarzył się w Świątyni Jerozolimskiej podczas powstania żydowskiego pod wodzą Hasmoneuszy, skierowanego przeciw Grekom, za czasów panowania Antiocha IV Epifanesa.
Po śmierci Aleksandra Wielkiego w 320 roku p.n.e. jego imperium zostało podzielone i oddane pod kontrolę generałów. Władzę nad Syrią i Judeą przejęła dynastia Seleucydów. Narzucili oni mieszkańcom tych ziem kulturę grecką i zwalczali żydowską religię, kulturę i tradycję. Odpowiedzią na agresywną hellenizację było powstanie żydowskie skierowane przeciw Grekom i ich żydowskim stronnikom, któremu przewodził kapłan Matiasz (Matatiachu) i jego pięciu synów. Po śmierci Matiasza dowództwo nad powstaniem przejął jeden z jego synów - Juda zwany Machabeuszem. Od jego imienia powstańcy nazywani byli Machabeuszami.
W 165 roku p.n.e. Żydzi wyparli Greków z Judei. Wolność religijna została przywrócona. Świątynia jerozolimska, którą król Antioch IV przemienił na miejsce kultu greckiego, została rytualnie oczyszczona i na nowo poświęcona.
Chanuka oznacza "poświęcenie".
Nazwa "Chanuka" jest też akronimem słów chanu kaf he - "odpoczywali dwudziestego piątego[dnia]". Słowo chanu znaczy "odpoczywali", natomiast litera kaf ma wartość liczbową 20 a he - 5. Chanuka zaczyna się 25 dnia miesiąca kislew.
Według Talmudu, po oczyszczeniu Świątyni kapłani stwierdzili, że zapas oleju do siedmioramiennego świecznika świątynnego wystarczy tylko na jeden dzień. Jednak, w cudowny sposób, olej ten palił się aż przez osiem dni, a więc wystarczająco długo, aby był czas na przygotowanie nowego zapasu.
Dlatego w trakcie ośmiodniowego święta Chanuka, zapala się co wieczór światła w specjalnym świeczniku (chanukija) - począwszy od jednego (pierwszego dnia) do ośmiu (w dzień ostatni).