Reforma edukacji – prezentacja projektów ustaw

– Dotrzymałam słowa. To ważny dzień dla całego środowiska oświatowego. Przy wypracowywaniu zmian udział wzięło całe środowisko oświatowe, zarówno dyrektorzy szkół, nauczyciele, samorządowcy, uczniowie i rodzice. To ustawa napisana przez samych obywateli – powiedziała Anna Zalewska Minister Edukacji Narodowej.

Zaprezentowany dziś projekt ustawy Prawo oświatowe oraz Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo oświatowe opisują zmiany w organizacji oświaty w Polsce zapowiedziane w expose Premier Beaty Szydło.

Najważniejsze zmiany dotyczą ustroju szkolnego oraz związanych z tym modyfikacji w organizacji i funkcjonowaniu szkół i placówek oświatowych.

Minister Edukacji Narodowej przypomniała, że zaproponowane dziś zmiany są efektem trwającej od lutego do końca czerwca w całej Polsce ogólnopolskiej Debaty o Edukacji „Uczeń. Rodzic. Nauczyciel – Dobra Zmiana”. Oprócz 17 debat wojewódzkich i 7 zgłoszonych debat o edukacji odbywających się w całej Polsce, do MEN nadesłano w sumie 1118 opinii na temat zmian w systemie edukacji.

Dodatkowo w MEN odbywały się spotkania ekspertów pracujących w kilkunastu grupach tematycznych. Dyskutowali oni między innymi o kształceniu ogólnym i zawodowym, organizacji nadzoru pedagogicznego, systemie egzaminów zewnętrznych, doskonaleniu zawodowym nauczycieli, miejscu historii w szkole, wychowaniu fizycznym, roli rodzica w szkole i funkcji wychowawczej szkoły.

Docelowo, w ciągu najbliższych 2 lat przedstawimy projekty ustaw dotyczących finansowania zadań oświatowych, egzaminów zewnętrznych oraz wspierania rozwoju dziecka i ucznia.

Na potrzebę przygotowania i uchwalenia nowego aktu ustawowego o znaczeniu systemowym w obszarze oświaty wskazywano już w latach ubiegłych. Jednak dotychczas nikt nie podjął żadnych konkretnych prac legislacyjnych w tym kierunku.

– Po raz pierwszy weryfikujemy ponad sto razy zmienianą ustawę o systemie oświaty. Chcemy docelowo zmienić tę ustawę tak, aby była przejrzysta, czytelna i łatwiej można było ją stosować. Chcemy zbudować szkołę, która będzie odpowiadać za ucznia, za jakość kształcenia, za wychowanie oraz rozwój indywidualny – dodała Anna Zalewska Minister Edukacji Narodowej.

Dlaczego potrzebne są zmiany ? 

Przyczyną proponowanych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej zmian jest diagnoza obecnego stanu liceów ogólnokształcących i szkół zawodowych, które wymagają szybkiego dostosowania do potrzeb rynku pracy.

Przez ostatnich kilka lat szkoła straciła swoją wychowawczą funkcję. W związku z tym kluczowe jest stworzenie spójnej i drożnej struktury organizacji szkół oraz wydłużenie okresu kształcenia i wychowania w jednej szkole, w tej samej grupie rówieśniczej. Konieczne jest także wsparcie działań na rzecz dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

Liceum ogólnokształcące w praktyce zostało skrócone do dwóch lat, zaś koncentracja godzin na wybranych 2-4 przedmiotach rozszerzonych spowodowała, iż utraciło ono charakter szkoły ogólnokształcącej. W klasie I liceum kontynuowana jest edukacja gimnazjalna, a kolejne 1,5 roku to niejako „kurs przygotowawczy” do egzaminu maturalnego. Warto dodać, że 26 z 37 rektorów szkół wyższych wyraziło negatywną ocenę przygotowania absolwentów szkół ponadgimnazjalnych do podjęcia studiów, wskazując między innymi na zbyt krótki czas nauki w liceum ogólnokształcącym.

Istotnym wyzwaniem przed jakim stoi polski system edukacji to niż demograficzny. Liczba uczniów szkół podstawowych w roku 2016 jest mniejsza o 12% (308 tys. uczniów) od tej z roku 2005. Tym samym, liczba uczniów gimnazjów od roku szkolnego 2005/2006 systematycznie spada, zmniejszając się o ok. 33% w roku szkolnym 2016/17. Jednakże, mimo drastycznego spadku liczby uczniów, liczba gimnazjów wciąż rośnie. Sytuacja ta doprowadzi do powstania trudności finansowania gimnazjów. Ze względu na niż demograficzny w ostatnich latach łączono szkoły w zespoły gimnazjów i szkół podstawowych, co było niezgodne z założeniami reformy z 1999 r., która wskazywała gimnazja jako samodzielne szkoły.

Nowy ustrój szkolny 

Ustrój szkolny z obecnego systemu 6-letniej szkoły podstawowej, 3-letniego gimnazjum, 3-letniego liceum ogólnokształcącego,  4-letniego technikum, 3-letniej zasadniczej szkoły zawodowej oraz szkoły policealnej ulegnie przekształceniu.

Docelowa struktura szkolnictwa, zaproponowana w ustawie – Prawo oświatowe,  będzie obejmowała:

→  8-letnią szkołę podstawową;

→  4-letnie liceum ogólnokształcące;

→   5-letnie technikum;

→   3-letnią branżową szkołę pierwszego stopnia;

→   2-letnią branżową szkołę drugiego stopnia;

→   3-letnią szkołę specjalną przysposabiającą do pracy;

→   szkołę policealną.

Przekształcenia szkół 

Sprawne i efektywne wprowadzenie nowej struktury szkolnictwa wymaga kilkuletniego okresu przejściowego. Umożliwi on dostosowanie obecnie istniejącego systemu oświaty do nowych rozwiązań ustrojowych. Wśród projektowanych przepisów znalazły się rozwiązania prawne dotyczące m.in. zakładania, prowadzenia, przekształcania i wygaszania szkół – zarówno publicznych, jak i niepublicznych.

Zmiany rozpoczną się od roku szkolnego 2017/2018. Wówczas uczniowie kończący w roku szkolnym 2016/2017 klasę VI szkoły podstawowej staną się uczniami VII klasy szkoły podstawowej. Rozpocznie się tym samym stopniowe wygaszanie gimnazjów – nie będzie prowadzona rekrutacja do gimnazjum.

W roku szkolnym 2018/2019 ostatni rocznik dzieci klas III ukończy gimnazjum. Z dniem 1 września 2019 r. w ustroju szkolnym nie będą funkcjonować gimnazja.

Wprowadzenie branżowej szkoły I stopnia, w miejsce zasadniczej szkoły zawodowej, planowane jest od 1 września 2017 r. Wprowadzenie branżowej szkoły II stopnia dla absolwentów branżowej szkoły I stopnia rozpocznie się od roku szkolnego 2020/2021.

Zmiany w liceach ogólnokształcących i technikach zapoczątkowane mają być od roku szkolnego 2019/2020, a zakończą się w roku szkolnym 2023/2024.

W roku szkolnym 2019/2020 w klasach I liceów ogólnokształcących, techników i branżowych szkół I stopnia edukację rozpoczną dzieci kończące klasę III gimnazjum i dzieci kończące klasę VIII szkoły podstawowej. Uczniowie kończący gimnazjum będą kształcili się w 3-letnich liceach ogólnokształcących i 4-letnich technikach, natomiast dzieci kończące VIII klasę szkoły podstawowej rozpoczną naukę w 4-letnim liceum lub 5-letnim technikum. Uczniowie będą mogli także kontynuować naukę w I klasie branżowej szkoły I stopnia.

Projekt ustawy zakłada, stopniowe i ewolucyjne wygaszanie gimnazjów. Na rok szkolny 2017/2018 nie będzie przeprowadzane postępowanie rekrutacyjne do klasy I gimnazjum. Od 1 września 2017 r. nie będzie już klasy I obecnego gimnazjum, a w latach następnych kolejnych klas.

Wygaszanie gimnazjum może być realizowane w różnych wariantach, tj. poprzez:

a) przekształcenie dotychczasowego gimnazjum w 8-letnią szkołę podstawową lub

b) włączenie gimnazjum do 8-letniej szkoły podstawowej;

c) przekształcenie gimnazjum w liceum ogólnokształcące albo technikum;

d) włączenie gimnazjum do liceum ogólnokształcącego albo technikum;

e) przekształcenie gimnazjum w branżową szkołę I stopnia;

f) włączenie gimnazjum do branżowej szkoły I stopnia.

Decyzja, co do formy i czasu przekształcenia gimnazjum należy do kompetencji samorządu prowadzącego gimnazjum, osoby prawnej niebędącej jednostką samorządu terytorialnego lub osoby fizycznej prowadzącej dotychczasowe publiczne lub niepubliczne gimnazjum.

Projekt zaprezentowanej dziś ustawy określa również warunki i terminy obowiązujące przy przeprowadzaniu tych zmian. Przykładowo, gdy gmina prowadząca dotychczasowe gimnazjum zadecyduje o jego przekształceniu w liceum ogólnokształcące lub o włączeniu tego gimnazjum do liceum ogólnokształcącego – konieczne będzie zawarcie porozumienia o prowadzeniu tego liceum z powiatem, dla którego prowadzenie liceum ogólnokształcącego jest zadaniem własnym.

Jeśli organ prowadzący inny niż jednostka samorządu terytorialnego będzie chciał włączyć  prowadzone przez siebie publiczne gimnazjum do prowadzonej przez siebie publicznej  szkoły podstawowej  będzie zobligowany do 31 stycznia 2017 r. złożyć stosowny wniosek do gminy, która udzieliła zezwolenia na prowadzenie tych szkół. Do wniosku będzie musiał dołączyć:

– wykaz nauczycieli zatrudnionych po przekształceniu szkoły wraz z informacją o kwalifikacjach tych nauczycieli,

– zobowiązanie do zapewnienia warunków działania szkoły publicznej, w tym bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki,

– zobowiązanie do przestrzegania przepisów dotyczących szkół publicznych,

– projekt aktu założycielskiego i projektu statutu 8-letniej szkoły podstawowej.

Ochrona miejsc pracy dla nauczycieli 

Planując reformę oświaty chcemy przede wszystkim chronić dotychczasowe miejsca pracy nauczycieli oraz zapewnić uczniom jak najlepsze warunki nauki z wysoko wykwalifikowaną oraz doświadczoną kadrą pedagogiczną.

Rozwiązania systemowe zapewniające przechodzenie nauczycieli ze szkół aktualnie funkcjonujących do szkół tworzonych w ramach nowego systemu, da im poczucie stabilizacji i bezpieczeństwa o swoje zatrudnienie. Dzięki temu mogą oni w pełni poświecić się temu co w edukacji najważniejsze, czyli uczniowi i jego potrzebom dydaktyczno-wychowawczym.

Projektowane zmiany gwarantują również właściwe zarządzanie szkołami w okresie przejściowym przez powierzenie przeprowadzenia procesu przekształceń doświadczonej oświatowej kadrze kierowniczej, dotychczasowym dyrektorom, bez potrzeby przeprowadzania w tym okresie zmian w kadrach kierowniczych (dotychczasowi dyrektorzy pełnią swoją funkcję do zakończenia kadencji z możliwością przedłużenia przez organ prowadzący powierzenia pełnienia funkcji, w przypadku zakończenia kadencji przed upływem okresu przejściowego).

Nauczyciele zatrudnieni w obecnie funkcjonujących w ramach systemu oświaty szkołach z urzędu staną się nauczycielami szkół utworzonych w ramach nowego systemu. Oznacza to, że z mocy prawa nauczyciele:

a) dotychczasowych 6-letnich szkół podstawowych staną się nauczycielami 8-letnich szkół podstawowych;

b) dotychczasowej zasadniczej szkoły zawodowej staną się nauczycielami branżowej szkoły I stopnia;

c) dotychczasowego czteroletniego technikum staną się nauczycielami 5-letniego technikum;

d) dotychczasowego 3-letniego liceum ogólnokształcącego staną się nauczycielami
4-letniego liceum ogólnokształcącego;

e) zespołu szkół, w skład którego wchodzi dotychczasowa 6-letnia szkoła podstawowa i dotychczasowe gimnazjum stają się nauczycielami 8-letniej szkoły podstawowej.

Egzamin ósmoklasisty 

W roku szkolnym 2018/2019 roku planujemy przeprowadzenie obowiązkowego egzaminu dla 8-klasisty w ostatniej klasie szkoły podstawowej. Będzie to obowiązkowy egzamin zewnętrzny, przeprowadzany na podstawie wymagań określonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego. Składać się będzie z dwóch części: testowej i opisowej.

Egzamin 8-klasisty będzie obejmował następujące przedmioty: język polski, matematykę, historię i język obcy nowożytny. Wyniki uzyskane na egzaminie 8-klasisty ze wskazanych przedmiotów pozwolą określić poziom kompetencji uczniów kończących szkołę podstawową w kluczowych dziedzinach wiedzy, będących podstawą do podejmowania nauki na kolejnym etapie kształcenia.

Wyniki uzyskane na tym egzaminie nie będą miały wpływu na ukończenie szkoły, będą natomiast stanowiły jedno z kryteriów rekrutacji do szkół ponadpodstawowych.

Inne ważne zmiany 

Przewidujemy również zmiany systemowe w wybranych obszarach oświaty, wzmacniające i uzupełniające zmiany ustroju szkolnego.

Chcemy przede wszystkim wzmocnić rolę szkoły w budowaniu kompetencji niezbędnych do funkcjonowania we współczesnym świecie. Proponujemy również zmiany w kształceniu zawodowym, a w związku z tym wprowadzamy nowe poziomy wykształcenia. Chcemy uruchomić również obowiązkową akredytację publicznych i niepublicznych placówek doskonalenia nauczycieli.

W projekcie ustawy zaproponowaliśmy zmiany w przekazywaniu przez jednostki samorządu terytorialnego szkół publicznych do prowadzenia innym podmiotom (w drodze umowy). Proponujemy także nowe regulacje określające zawartość merytoryczną programu wychowawczo-profilaktycznego, który połączy dotychczas odrębnie opracowywane programy w jeden spójny dokument.

Przedstawiamy również propozycje w zakresie organizacji szkół dla dorosłych, doradztwa zawodowego i funkcjonowania Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego. W zakresie przepisów dotyczących powierzania stanowiska dyrektora szkoły i placówki publicznej wprowadzamy regulację stanowiącą, że przed upływem kadencji dyrektora, organ prowadzący szkołę lub placówkę będzie zobowiązany do zorganizowania konkursu na to stanowisko.

W wyniku zmian struktury szkolnictwa proponujemy m.in.:

a) możliwość tworzenia oddziału dwujęzycznego w szkole podstawowej;

b) zmiany w sprawowaniu i organizacji nadzoru pedagogicznego i wzmocnienia jego funkcji wspomagającej;

c) wzmocnienie roli nadzoru pedagogicznego nad niepublicznymi placówkami systemu oświaty;

d) zachowanie liczby godzin wychowania fizycznego – dla uczniów klas IV-VIII szkół podstawowych w wymiarze 4 godzin lekcyjnych w ciągu tygodnia, a dla uczniów szkół ponadpodstawowych – 3 godziny lekcyjne;

e) zmiany dotyczące szkół i placówek niepublicznych.

Innowacje w szkole 

W projekcie ustawy proponujemy nowe regulacje prawne dotyczące działalności innowacyjnej. Określać one będą konieczność zapewnienia przez system oświaty kształtowania u uczniów postaw przedsiębiorczości i kreatywności, sprzyjających aktywnemu uczestnictwu uczniów w życiu gospodarczym. Możliwe będzie to przez stosowanie w procesie kształcenia innowacyjnych rozwiązań programowych organizacyjnych lub metodycznych.

Znosimy konieczność zgłaszania innowacji pedagogicznej kuratorowi oświaty i organowi prowadzącemu oraz wymagania formalne warunkujące rozpoczęcie działalności innowacyjnej w szkole lub placówce.

Szkolny wolontariat 

W projekcie ustawy wprowadzamy przepis określający obowiązek zawarcia w statucie szkoły sposobu organizacji i realizacji zadań z zakresu wolontariatu. Dodatkowo umożliwiamy samorządowi uczniowskiemu, w porozumieniu z dyrektorem szkoły lub placówki, podejmowanie działań w tym zakresie.

Wolontariat szkolny rozwija kompetencje społeczne i interpersonalne uczniów, w tym szacunek do drugiego człowieka, uwrażliwia na potrzeby osób potrzebujących, empatię oraz aktywizuje współpracę z organizacjami pozarządowymi. Zatem promowanie idei wolontariatu oraz angażowanie się dzieci i młodzieży szkolnej w różnorodne projekty powinno odbywać się według określonych i przyjętych przez szkołę zasad. Chcemy, aby w szkołach i placówkach funkcjonował – na zasadach dobrowolności – organ (rada wolontariatu), który będzie koordynował działania w zakresie szkolnego wolontariatu.

Rekrutacja 

W związku z wprowadzaną zmianą struktury szkolnictwa w systemie oświaty proponujemy zmiany przepisów dotyczących rekrutacji. Na poziomie ustawy określają one m.in.:

a) kryteria rekrutacji do publicznych przedszkoli, publicznych innych form wychowania przedszkolnego, oddziałów przedszkolnych w publicznych szkołach podstawowych, publicznych szkół i placówek, w tym wskazania grup kandydatów o szczególnym statusie uprzywilejowania, wynikającym z Konstytucji RP, ze względu na sytuację osobistą lub rodzinną albo szczególne zdolności czy osiągnięcia;

b) zasad przeprowadzania rekrutacji do publicznych przedszkoli, publicznych innych form wychowania przedszkolnego, oddziałów przedszkolnych w publicznych szkołach podstawowych, publicznych szkół i placówek, w szczególności wskazania hierarchii poszczególnych kryteriów;

c) procedury przeprowadzania rekrutacji, w tym procedury odwoławczej w przypadku odmowy przyjęcia kandydata do publicznego przedszkola, publicznej innej formy wychowania przedszkolnego, oddziału przedszkolnego w publicznej szkole podstawowej, publicznej szkoły czy placówki oraz zasad ujawniania i przetwarzania danych osobowych uczestników procesu rekrutacji.

W projekcie ustawy znalazły się zapisy dotyczące m.in.:

1. rekrutacji do publicznych szkół sportowych i publicznych szkół mistrzostwa sportowego;
2. rekrutacji do publicznych oddziałów  dwujęzycznych w  publicznych szkołach ogólnodostępnych;
3. rekrutacji do publicznych oddziałów międzynarodowych.

  Kształcenie specjalne

Proponowane przez nas zmiany w zakresie kształcenia specjalnego mają na celu:

– podwyższenie jakości oddziaływań  jednostek systemu oświaty wobec dzieci z różnego rodzaju niepełnosprawnościami;

– uporządkowanie prawa oświatowego, a także zapewnienie czytelności tych regulacji;

– doprecyzowanie funkcjonujących rozwiązań;

– ograniczenie trudności interpretacyjnych.

Proponujemy również doprecyzowanie przepisów z których wynika, że zajęcia wczesnego wspomagania rozwoju dziecka organizowane są w publicznych i niepublicznych jednostkach systemu oświaty: przedszkolach, szkołach podstawowych, innych formach wychowania przedszkolnego, specjalnych ośrodkach wychowawczych, specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych oraz ośrodkach rewalidacyjno-wychowawczych.

Oddział przygotowawczy

Wprowadzamy nową formę organizacyjną dla uczniów, którzy przybywają z zagranicy, zarówno dla obywateli polskich, jak i cudzoziemców. W ostatnich latach w polskim systemie oświaty stale wzrasta liczba dzieci z rodzin migranckich, które mają problemy w komunikacji związane z nieznajomością lub słabą znajomością języka polskiego lub trudności adaptacyjne związane z wcześniejszym kształceniem za granicą. Dotychczasowe rozwiązania, takie jak możliwość korzystania w szkole z dodatkowych zajęć z języka polskiego czy zajęć wyrównawczych z danych przedmiotów nauczania, są w obecnej sytuacji niewystarczające.

Oddział przygotowawczy będzie mógł utworzyć organ prowadzący na wniosek dyrektora szkoły w celu umożliwienia szybkiego i efektywnego włączenia tych uczniów do wspólnej nauki z polskimi rówieśnikami.

Oddział będzie mógł powstać także w trakcie trwania roku szkolnego w przypadku jednoczesnego napływu do szkoły większej liczby uczniów przybywających z zagranicy. Szczegółowe warunki tworzenia, organizacji i działania oddziału przygotowawczego uwzględniające potrzeby i możliwości uczniów przybywających z zagranicy zostaną określone w rozporządzeniu.

Zgodnie z projektem oddziały przygotowawcze będą mogły być utworzone we wszystkich typach szkół publicznych i niepublicznych, w których realizowany jest obowiązek szkolny i obowiązek nauki. Wyjątek stanowią: szkoły artystyczne,  specjalne,  sportowe i mistrzostwa sportowego oraz szkoły dla dorosłych.  W przedszkolach nie będą organizowane oddziały przygotowawcze.

W rozporządzeniu zostanie doprecyzowane, że oddział może obejmować zarówno uczniów poszczególnych klas, jak i łączyć uczniów – w szczególności klas I-III oraz klas V-VIII szkół podstawowych.